Heddiw’n grwn croniclwn ni’r
Hysterics i greu stori.
I bedwar ban o’n hannedd
Drwy’r byd heb symud o’n sedd.
Ar dramp aed i droedio’r we
A’r hewl ar goll yn rhywle.
Diolch gan lu’r canu caeth
I’n holl noddwyr llenyddiaeth!
Wedi ei chyd-gyfansoddi gan feirdd Her 100 Cerdd
Yng nghesel y Preseli – yn y mawn
Ac mewn yn y trefi,
Yn eich iaith a welwch chi
Ŵyl wahanol eleni?
(i Greta)
Yn iaith wâr y ddarlith ddwys – ym Medi
Heb amodau ‘cytbwys’,
Heno cewch dorri eich cwys
yn barêd dros baradwys.
Ar ras i Bant-glas mae’r glêr – fel erioed,
Fel rhyw haid am swper,
Ond yntau’r mab o Aber
A’i fawl o hyd yn aflêr.
Mae’r ŵyr yn hwyr â’i eiriau – fel erioed,
Yn flêr iawn ei odlau,
Ond mae’n ffaith – am unwaith mae
Ei dôn yn un â’i dannau!
Torrwch i Jac y gacen – a chanwch
I Iona yn llawen,
Mae pawb yma gyda gwên
A’u nai yn llawn o awen!
Jac a Iona’n y canol – a’r teulu’n
Reit dalog yn canmol,
Dewch, dawnsiwch heno bobol
Dan wers y dyn ar y stôl.
Ddeugain mlynedd i heddiw – fe’u hunwyd
A’u cyfannu’n unlliw,
Ymwroli’n amryliw,
I’r ffrind a’r hoff heno’n driw.
Boed hapusrwydd a llwyddiant – ichi’ch dau,
Ewch o’ch dydd i’ch haeddiant,
A rhoi yma’n llawn rhamant
Un cwrs at yr hanner cant!
Mae’r bedwaredd noson fel blanced drosom
yn hydrefol a gwlyb, yn dwyn ein hanadl
o’r ffroenau dig,
y paderau tawel a’r fflamau gwan;
bydd amenio cyn cyrraedd bonyn y cwyr,
er bod hwnnw bron â bod wedi’i fwyta’n llwyr.
(fy neiaint)
Y mae Harri a Gwion
yn dod o hyd fel dwy don
i’n traeth, ac anturiaethau
a ddaw o nunlle i’r ddau.
Eu dwy wên ddrwg a’u gwg wych
a fynnaf weld yn fynych
yn y Bwthyn gobeithiol
sy’n ffau i’r ddau ar y ddôl.
Dau frawd glân hoff o lanast
ond dau frawd a dyf ar hast.
Shotton a Garden City – Eryrys
a gororau Cymru,
Maes Brychdyn a Sychdyn sy’,
A Nannerch o ran hynny.
Pan fo’r fawnog dan glogyn
A’r cymylau’n garpiau gwyn,
A lonydd dros Bumlumon
Yn barhad o’r nentydd, bron,
I droedio draw drwy y drain,
Yno daw catrawd Owain
At yr Hyddgen sy’n denu
beirdd y wlad mewn dillad du.
O Baris, Seoul, Aber-soch, o’r Gwbert,
Caergybi, Rhos Rannoch,
o hyd y mae Llandudoch
yn bell lle bynnag y boch.
Er oered, hired yr ha’ – yn Nefyn,
Yn Nheifi, mi wela’
O bell fod pethau’n gwella
Am fod Erin Medi ‘ma.
Mae Meibion Glyndŵr yn enw cyfarwydd,
FWA, MAC ac eraill sydd ddim mwy na myth:
ond y pennaf o’r mudiadau yma i gyd
heb os ydi Nyttars am Byth!
(ar gais Carys Edwards)
Ym Maes yr Yrfa bum i yn fy iaith
fy hun yn ei gwersi
ac yma’r Gymraeg imi’n
iaith yr iard rhwng naw a thri.
Ni thâl ddiota wyth awr yn y dydd;
rhaid diodde’n ddirfawr;
yn y man cei Benmaenmawr.
Ebe Sobin, ‘ma’r ogia go iawn
Yn cael mwy o hwyl yn y pnawn,’
Ar ôl imi wrando
Drwy’r dydd ar y radio
Dwi’n sicir ei fod o yn iawn!
Erw Gerrig, Tregeiriog – a bro’r Waun,
Pen-y-bryn, Pontfadog,
O dai’r Glyn i dir y Glog –
Rwy’n caru Dyffryn Ceiriog!
Ffrwchnedd sy’n cynganeddu’n
dda iawn, boed felyn neu ddu.
Heno mae’r delweddau’n pallu dod.
Yr awydd yn arafu,
Geiriau’n glynu yn ei gilydd
Ac yn gwrthod gadael fynd,
Nid blinder,
Mae coffi’n cadw hwnnw wrth y drws.
Yn y cefndir y mae’r bwletinau byw,
straeon yn ailadrodd bob rhyw awr,
rhyfelgwn eto’n dadle ar y sgrin,
hanes yn datguddio cythreuliaid,
a’r tu allan, nawr ac yn y man
mae seirennau’n sgrialu drwy’r pentre,
chwilolau hofrenyddion dros yr afon,
braw y nos yn bolltio’r drws
a dagrau pedwar ban yn gwlychu’r lôn.
Heno, mae’r delweddau’n pallu dod.
Gwelaf borffor y môr maith – yn eang
dan awyr las berffaith
a Dai ac Elaine ar daith
ar ruban disglair o obaith
Rwyf innau wedi blino,
mae fy mhen yn teimlo’n drwm,
mae’r feiro bellach bron yn sych
ac mae’r eirfa’n mynd yn llwm.
Mae f’ysgwyddau’n dynn fel lleder,
mae’r coffi di rhedeg mas,
ond er hyn oll rwyf innau’n
dal i drio fy ngorau glas.
Rhaid imi ddal ati i sgwennu
oherwydd, nefoedd wen,
petaem ni’n methu cyflawni’r her
bydd BARDDONIAETH YN DOD I BEN!
Pwy sy’n gwenu’n ddrygionus,
Yn rhyw hoff o Meic a Rhys
A Brit? Pwy sy’n gampwraig bro
Ar rysêt y risotto?
Pwy’r ferch fach â’r gath fach, fân
Â’i swêd a’i sanau sidan?
Pwy’r ferch wen ar dad heno
Sy’n chwarae triciau bob tro?
I Leusa, hi yw’r dlysaf –
Siŵr iawn, hi yw Seren Haf!
Ofer swynion barddoniaeth
Tra bo Lleucu’n llyncu llaeth!
Ci bychan bwyteig ydi Savi,
boed datws neu boed yn wasabi,
heb anghofio’r carped
a’r cyrtens pob tamed
mae’n wyrthiol nad ydyw yn pesgi.
Ar yr hwyrol heolydd, – dewisaf
Yn Llandysul beunydd
fwyd hynod, per ddiodydd –
Yn Dan i Sang, dyna sydd!
Mae J.K Rowling a T. Llew
A D.J, Marx ac Orwell
Yn gyrru mlaen yn weddol dda
Er bod D.J. yn dawel,
Fe’u gwasgwyd nhw yn dynn, dynn iawn
Ar ochr chwith y silffoedd llawn.
Mae Saunders a Kate Roberts nawr
Yn cael tam’ bach o lonydd
Er bod Prysor, Nei a Pod
Yn codi sŵn digywilydd,
Yr unig un sy ddim yn iach
Yw Solzhenitsyn druan bach.
Mae’n waith cael trefen arnyn nhw,
Rhai precious yw awduron,
Ac mae’r prifeirdd ganmil gwaeth
Ar silffoedd y llenorion.
Ond wrth gau’r drws, mor ddifyr yw
Dychmygu bod y geirie’n fyw.
(ar gais Heledd ac Aled Morgan)
Roedd Wiliam yn dipyn o gybydd,
Ni phrynai’r stwff drud ac, o’r herwydd,
Un dydd ar y pan
Aeth ei fys e reit lan
Drwy’r papur i fan digywilydd.
(Ar gais Rhys Griffiths)
‘Ai doeth ydyw’r rhai â doethuriaeth?’
Holodd Griffiths yn llawn o ddrwgdybiaeth.
Fel mae’n digwydd, rwyf i
yn gwneud PhD
ond does gen i ddim lot o dystiolaeth.
Heno, dewch am drafodaeth – gynnes iawn,
Gwên a sŵn cymdogaeth,
A mwynhau holl gwmnïaeth
Soffa hir iawn a sgwrs ffraeth.
(ar gais Dic Evans)
Ewch, da chi, i Wembley wyn – prynwch focs
Yn Ibrox arobryn,
Cae Ras a’r aceri hyn –
Pa hud fel Ca’ Siop wedyn?
Yn y fan mae Barca’n bod – Iniesta
Ar lan Ystwyth hynod,
Xavi a Dani sy’n dod
A Messi yn ymosod.
Eilunod ar y linell – yn y gôl
Arwyr gwych, ac ambell
Un o bwys na bu ei well
I Drawscoed ar yr asgell.
Ond o nawr nes daw’n hwyrnos – ar y lôn,
Ar y lein bob wythnos,
Yn y ddaear yn aros
Bydd Peter Bonner, y bos.
O safbwynt y pencampwyr!
Hel sgôr uchel a throi’r sgriw yn dynn, dynn
yw ein dawn unigryw;
maes rhedeg mesur ydyw,
maes y gad i’n miwsig yw!
Beth ddaliwyd gan y rhwydi
fel y nos a daflon ni
ar y dŵr i ddrysu’r don
a’i hidlo yn afradlon?
A godwyd un pysgodyn
O’u cysgod i gychod gwyn?
Neu ai gwymon aflonydd?
Gwallt tywyll y cewyll cudd.
Yno, fe’n daliwyd ninnau
Heb weld mor wag ydi’r Bae,
Dan awyr lwyd a rhwydi
Ein hoes diedifar ni.
(yn ymateb i gais gan Morfudd Hughes
Troi o obaith at drwbwl
yw rhoi anadl i ddadl ddwl.
O fynnu canu pob cân yn uchel
fy nghloch ar y llwyfan
yn fy heniaith fy hunan,
pery’r map o eiriau mân.
Pan fo’r don yn teilchioni, yn taro
Ar y tir i’w hollti,
mi wn bod angen meini
cryf a thal i’w hatal hi.
(I Mrs Jackson – YNWA)
Paid holi be dwi’n neud, dwi’n gwylio Sky,
Ma kick off Lerpwl-Everton am ddau.
Ti eisie mynd i siopa? Dwi’m yn rhydd.
Mae’r transfer window bwysig mlaen drwy’r dydd.
Gwagio’r bins a golchi’r llestri? Be?
Dwi’n gwylio DVD gols llynedd, ‘ce?
Dwi isie galw’r budgie yn Dalglish,
Oce, wel be am Rush te? Nage? Sheesh!
Os wyt ti’n ail i Lerpwl, cofia hyn,
Roedd Paisley’n ail i Shankly, ‘nghariad gwyn.
Roedd dyn bach yn dod o Lanllyfni
a ddwedai y dôi o Langefni.
Ar ôl llawer blwyddyn
o dwyllo ei gyd-ddyn
symudodd o wedyn i Newcastle.
O Bahrain i bier Rhyl,
O Brasil i Abersoch,
Heb os, nid âi neb sy’n dallt
I liwio gwallt Iolo Goch!
Haliwn, â rhaff, Julian Ruck
yn saff i bellter Suffolk!
Mae ein hiaith, mi wn, weithiau, yn downer,
ond ynom bydd hithau,
mae ynom, ti a minnau,
mae ynom ni i’w mwynhau.
(ar gais Leila Salisbury)
Ein her? Adfer efrydfa; addysgu’r
addysgwyr i wella.
A addysgir a ddysga
o ddysgu addysgu’n dda.
(ar gais y Coleg Cymraeg Cenedlaethol)
Ddarlithwyr! Nac anghofiwch chi
Eich bod, un tro, o’n hochor ni,
Cyn clod a mawl a pharch a bri,
Yn un o’r haid
O bobol iau a dalodd ffi
Am ddysg, o raid.
Boed hynny’n gysur mawr i ddyn,
Na fedrwn ni, er cynddrwg llun
Sy arnom, fod lot gwaeth na’r un
Sy ger ein bron,
Sy’n gorfod aros bellach ar ddihun
Drwy’r ddarlith gron.
Nid cystal â Nigella,
Nid cynddrwg â’r boi nesa’,
Mewn llawer llan a llawer llys
Mae Eirlys yn enigma!
Mi fum yn meddwl ganwaith
Wrth gerdded mewn i’r Gen,
Ysgwn i be ddigwyddai
Pe bawn i off fy mhen
Yn ceisio cerdded allan
A chyfraith Hywel Dda,
Neu Lyfr Du Caerfyrddin,
Neu gopi o Which Car?
A fyddai’r porthor hynaws
Fel brawd o’r CIA
Yn neidio’n wyllt o’i guddfan,
Ac yna’n gweiddi ‘Hei!’
Neu a fyddai’n codi
Ei lygaid craff o’r llawr
A ‘nghyfarch i yn addfwyn
‘Nos da. Pob hwyl ‘ti nawr.
Boed i’r Ŵyl ddod â’r hwyliau
i’ch lle’n hael a’ch llawenhau.
(ar gais Siân Harris)
Athrawon ar eu cythlwng
A’r pennaeth fawr ddim gwell,
Yr hen lanhawr hynaws
Yn crio yn ei gell,
Daeth llythyr trwm, trwm iawn o’r Sir –
‘Bydd Arolygwyr draw cyn hir.’
Mae’r plant yn rhyw synhwyro
Bod rhywbeth ddim yn iawn,
Athrawon cynorthwyol
Yn sibrwd drwy’r prynhawn –
‘Mae’r Arolygwyr ar eu ffordd …
Mae’r Arolygwyr ar eu ffordd!’
O fore gwyn hyd hwyr y nos
Mae’r ysgol ar ddihun,
Y gŵr a’r plant yn mopio’r llawr
A’r ci yn paentio llun,
Ond bydd hi’n ysgol wych pan ddaw
Yr Arolygwyr ‘ma am naw.
Mae fy mhabell yn llawer rhy fychan,
mae gormod o sŵn y tu allan,
a’r toiled sy’n drewi.
O leia’ nad ydw i’
drws nesa i dent Tudur Dylan.
https://twitter.com/LlewelynHopwood/status/253779634137743360
ar gais Golwg
Bunt wrth bunt ni ddaw’r un budd o’u cadw
‘mhocedi hen gybydd;
hawliwn ni â’r ddêl newydd
y gwir werth o’r geiniog rydd.
I ni’r criw, rhowch chi heddiw hyn – o barch,
Fe ddaw’r byd i’n canlyn,
Ein gwlad sy’n ddiogel wedyn
O wisgo’i hiaith mewn crys gwyn.
Paned 1984.
Dyma i mi goffi gwâr.
(I ddathlu penblwydd Gareth Lewis, sy’n 40 heddiw)
Cei brynu’r Porsche a’r Harley,
A’ r Les Paul, sgleiniog, crand,
Er nad oes gen ti drwydded,
Ac er nad wyt mewn band.
Cei chwarae’r heavy metal,
Pen-doncio’n wyllt fel gordd,
Oherwydd bo ti (jyst) yn ganol oed,
Ac nid yn ganol y ffordd.
Her 100 Cerdd 2012 